Tiến sĩ giấy trên mâm cỗ Trung thu

Vào dịp Tết Trung thu, trên khắp các con phố ở Hà Nội luôn nhộn nhịp bày bán những món đồ chơi truyền thống.  Với những chất liệu sẵn có, tự nhiên đã rất đỗi quen thuộc với người dân Việt Nam, qua đôi bàn tài hoa của các nghệ nhân làng nghề truyền thống đã tạo nên những món đồ chơi đa dạng, nhiều hình thù, màu sắc khác nhau.

Tết Trung thu thời xa xưa là Tết của người lớn để thưởng thức cảnh đẹp thiên nhiên, ăn bánh và uống trà ngắm trăng rằm vào giữa tiết Thu. Tuy nhiên, dần dần Trung thu trở thành Tết trẻ em, nhưng người lớn cũng dự phần trong đó. Các em có dịp vui chơi rước đèn, ca hát, phá cỗ do cha mẹ bày cho.

Đêm Trung thu không thể thiếu những đồ chơi như đèn ông sao, mặt nạ,… đặc biệt ông Tiến sĩ giấy và hai ông đánh gậy đứng bên cạnh, đó là biểu tượng cho sự ham học của trẻ.

Ông tiến sĩ giấy thường được làm bằng giấy màu đỏ, màu vàng, có hoa cài mũ, thẻ bài cầm tay, mão trạng nguyên và áo bào sặc sỡ, dưới chân áo được trang trí cờ quạt, họa tiết ông hổ giản dị nhẹ nhàng. Khuôn mặt ông tiến sĩ được trang trí tươi tắn, hiền hậu, có hồn thích hợp để làm đồ chơi cho trẻ em.

Nhiều nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng, hình mẫu của ông tiến sĩ giấy nơi đây chính là bậc đại khoa Đỗ Kính Tu dưới triều Lý, hiện được người dân suy tôn làm thành hoàng làng.

Ông Đỗ Kính Tu (hiện chưa rõ năm sinh) nguyên là người làng Hậu Ái sinh ra trong một gia đình nhà nho hiếu học. Thuở nhỏ vốn thông minh, học ít hiểu nhiều nên 13 tuổi sớm đỗ tú tài, 18 tuổi đỗ kỳ thi võ, 23 tuổi đỗ đầu kỳ thi Tam giáo và được vua phong chức Hàn Lâm Viện Đại học sĩ kiêm Võ sư.

Tuy quyền cao vọng trọng nhưng ông không lộng quyền mà luôn cương trực, hết lòng phò vua. Do đó, đám gian thần buổi nhà Lý suy tàn hết sức căm ghét ông, chúng luôn chờ cơ hội và tìm đủ mọi cớ để hãm hại ông.

Trước những công đức lớn lao mà ông làm cho làng Hậu Ái lúc còn sống, sau khi ông chết người dân làng đã suy tôn ông thành Thánh và thờ làm thành hoàng làng tại Đình Hậu Ái.

Tết Trung thu cũng là lúc trẻ bắt đầu cắp sách tới trường, phụ huynh đã gửi gắm vào các món đồ chơi dân gian này với mong muốn con em mình học hành giỏi giang, sau này lớn lên sẽ thành đạt, làm những việc có ích cho xã hội.

Do đó, ý nghĩa của ông Tiến sĩ là biểu tượng của sự giỏi giang, công danh thành đạt. Còn hai ông đánh gậy đi bên cạnh là biểu tượng khi con cháu mình thành đạt sẽ có người bảo vệ, che chở bên cạnh.

Ngay vị trí trung tâm trang trọng nhất của mâm cỗ Tết Trung Thu, xung quanh là mâm ngũ quả, bánh Trung thu và các món đồ chơi khác như đèn ông sao, tò he. Sau khi phá cỗ, các bé sẽ rước ông tiến sĩ đi quanh làng quanh xóm cùng với đoàn rước đèn đầy màu sắc, lung linh. Sau đó, ông tiến sĩ sẽ được trưng bày tại bàn học để các em luôn được nhắc nhớ về việc học hành.

Trước đây, ông tiến sĩ giấy chính là đồ chơi Tết Trung Thu ý nghĩa nhất đối với các bạn nhỏ, đặc biệt là các bé đã đến tuổi đi học. Đó là một món quà trân quý nhất mà người lớn trong nhà gửi gắm cho con cháu mình với mong muốn các em học hành chăm chỉ, đỗ đạt thành tài. Đây cũng là biểu tượng cho truyền thống hiếu học của dân tộc ta ẩn chưa trong món đồ chơi Trung Thu nhỏ xinh cho các bé.

Với xu thế ngày càng phát triển, ngày nay, trên thị trường dần xuất hiện thêm nhiều món đồ chơi hiện đại bắt mắt, những thú vui đồ chơi dân gian cũng như ông tiến sĩ dần bị mai một và hiếm gặp. Mỗi mùa Tết Trung Thu đến, hình ảnh giản dị dân gian của ông tiến sĩ dần vắng bóng để lại nhiều tiếc nuối về một nét văn hóa đẹp của dân tộc đang nhạt dần theo thời gian.